Stefania Sempołowska
nauczycielka, działaczka oświatowa, bojowniczka o prawa dziecka, dziennikarka, pisarka, autorka podręczników dla dzieci - urodziła się 1 października 1869 roku w majątku rodzinnym, w wielkopolskiej wsi Polenisz. Po śmierci ojca przez pewien czas mieszkała z matką i rodzeństwem w domu babki, Emilii Lalewiczowej, której opowieści o walkach narodowowyzwoleńczych wywarły na małą Stefanię duży wpływ.
W 1877 roku matka Stefanii z powodów finansowych przeprowadziła się do Warszawy, gdzie otworzyła pracownię sztucznych kwiatów. Pionierska - jak na kobietę żyjącą w tamtych czasach - działalność pozwoliła Marii Sempołowskiej zapewnić byt i edukację czworgu dzieciom – Franciszkowi, Halinie, Stefanii i Stanisławie.
Stefania uczyła się na tajnej pensji dla dziewcząt Jadwigi Papi - jednej z najlepszych szkół średnich w Warszawie. W 1887 r. zdała egzamin nauczycielski, a następnie została słuchaczką kursów na postępowym, również tajnym, Uniwersytecie „Latającym" (tzw. „Babskim Uniwersytecie").
W 1888 roku Stefania Sempołowska wstąpiła do Kobiecego Koła Oświaty Ludowej (KKOL) w Warszawie (KKOL powstało w 1883 roku, ponieważ męskie Koło Oświaty Ludowej nie przyjmowało w swoje szeregi kobiet). Działalność Koła trwała do roku 1906 i polegała na organizowaniu tajnego nauczania dla dzieci, tworzeniu bibliotek wiejskich, organizowaniu i prowadzeniu kursów dla dorosłych. Urządzano nielegalne obchody świąt narodowych. Koło prowadziło również działalność wydawniczą i kształciło nauczycielki do pracy na wsi. Sekcją pedagogiczną Koła kierowała Stefania Sempołowska.
W grudniu 1899 roku Sempołowska została aresztowana pod zarzutem rozpowszechniania „nieprawomyślnej" literatury, ale natychmiast po wyjściu z więzienia, w roku 1900, powróciła do swojej działalności oświatowej. Aresztowana ponownie w 1902 roku została - jako obywatelka pruska - wydalona z Cesarstwa Rosyjskiego i zamieszkała w Krakowie, jednak już w 1905 roku wróciła do Warszawy.
1 października 1905 r. powołano Związek Nauczycieli Ludowych. Stefania Sempołowska była jego działaczką przez 20 lat. Współpracowała również z postępowymi czasopismami: „Głosem Nauczycielskim", „Poradnikiem dla czytających książki", „Nowymi Torami", „Myślą Polską", „Ogniwem". Współredagowała czasopisma dla dzieci i młodzieży - „Z bliska i z daleka" oraz „W słońcu".
W akcje pomocy więźniom politycznym zaangażowała się już w czasie rewolucji 1905 r., mimo szykan ze strony zaborcy i aresztowań. Również podczas II wojny światowej organizowała pomoc dla więźniów i Żydów z warszawskiego getta.
Stefania Sempołowska zmarła 31 stycznia 1944 r. Została pochowana na warszawskich Powązkach.
Prace Stefanii Sempołowskiej:
Niedola młodzieży w szkole galicyjskiej (1906)
Z tajemnic Ciemnogrodu (cz. I - 1924, cz. II - 1928)
Na ratunek (1934)
Warszawa wczoraj i dziś (1938)
Bibliografia:
Mortkowicz-Olczakowa Hanna, Panna Stefania, Nasza Księgarnia, Warszawa 1961
Rogowska-Doroszewska Janina, Stefania Sempołowska, Wspomnienia, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1959
Wawrzykowska-Wierciochowa Dionizja, Stefania Sempołowska, Iskry, Warszawa 1981
